Συνέντευξη στο pressmedoll.gr

Συνέντευξη στην Ελεάνα Μαγδαληνού  για το pressmedoll.gr

στα πλαίσια της παρουσίασης του "Κανόνα της ορθής γωνίας" 

στην Πάτρα

Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε ένα βιβλίο για τον Σταμάτη Βούλγαρη, τον πρώτο πολεοδόμο της χώρας και πολεοδόμο της Πάτρας και τον πρώτο Κυβερνήτη της χώρας Ιωάννη Καποδίστρια; Τι συνδέει τις δύο αυτές προσωπικότητες;

 Όλα ξεκίνησαν όταν έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο με τα κείμενα του Σταμάτη Βούλγαρη, μια έκδοση που επιμελήθηκε το Τεχνικό Επιμελητήριο  - Τμήμα Κέρκυρας με τη συμμετοχή του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ως μηχανικός, είχα ακούσει για εκείνον, ποτέ όμως δεν φανταζόμουν, πως η ζωή του θα μου κέντριζε τόσο πολύ το ενδιαφέρον. Ένα φτωχοπαίδι από την Λευκίμμη της νότιας Κέρκυρας, που μέσω μιας ηρωικής πράξης υιοθετείται από τους Γάλλους και στέλνεται στο Παρίσι για να μορφωθεί. Λαμπρός στρατιωτικός, με δράση σε δεκατέσσερις πολεμικές εκστρατείες, παρασημοφορημένος ήρωας του Βατερλώ, μεγάλος ζωγράφος, που θήτευσε στα μεγαλύτερα ζωγραφικά εργαστήρια του Παρισιού, και φυσικά εξαίρετος μηχανικός και γεωμέτρης, ένας άνθρωπος που σχεδίασε εννέα πόλεις της Ελλάδας και πλήθος έργων υποδομής στο πλευρό του πρώτου κυβερνήτη της χώρας. Μια ζωή… μυθιστόρημα. Μα πάνω από όλα, ένας ενάρετος άνθρωπος που χάρισε απλόχερα ό,τι είχε και δεν είχε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η διαθήκη του, όπου προικίζει τις πιο φτωχές κοπέλες του χωριού του, δίνει ένα σημαντικό χρηματικό ποσό στο Γαλλικό Προξενείο της Κέρκυρας για να σπουδάσει ένας φτωχός νέος, αλλά και δωρίζει τα έργα του στην Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Κέρκυρας. Η εμπλοκή του Ιωάννη Καποδίστρια, του πρώτου κυβερνήτη στο βιβλίο ήταν αναπόφευκτη. Παιδικός φίλος και συμμαθητής με τον Σταμάτη Βούλγαρη, καλός του φίλος, αν και σε αντίπαλα στρατόπεδα κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, μα με κοινές αφετηρίες το νησί της Κέρκυρας, την αγάπη προς τον συνάνθρωπο και προς τον ιερό σκοπό της απελευθέρωσης της πατρίδας. 

Οι αναγνώστες διαβάζοντας το βιβλίο σε ποιους τόπους «ταξιδεύουν»; Η Πάτρα τι έκταση καταλαμβάνει στο μυθιστόρημά σας; Υπάρχουν αναφορές στην αρχιτεκτονική και τη ρυμοτομία της Πάτρας; Και αν ναι, ποιες είναι αυτές;

Ο βίος του Σταμάτη Βούλγαρη είναι τέτοιος, που από μόνος του σε καθηλώνει. Από τις φτωχογειτονιές της Λευκίμμης και τις συνοικίες της Κέρκυρας, στο πεδίο των μαχών στο πλευρό των Γάλλων δημοκρατικών (Λευκάδα, Μπρίντιζι, Ανκόνα, Τροκαντερό) από τις μεγάλες ζωγραφικές ακαδημίες του Νταβίντ και του Γκρος στις φυλακές της Μεδίνας στην Μάλτα, από την Ήπειρο και τα Επτάνησα στον βούρκο και το καθαρτήριο του Βατερλώ και τις μακρινές γαλλικές κτήσεις της Λατινικής Αμερικής, μα και στα ιερά χώματα ετούτης της χώρας, το Ναύπλιο, την Τρίπολη, την Πάτρα, το Αίγιο, την Ιτέα, την Ναύπακτο, στο πλευρό του πρώτου κυβερνήτη της χώρας. Από την άλλη, η ζωή του Ιωάννη Καποδίστρια μέσα από τα πανεπιστήμια της Ιταλίας, τα ευρωπαϊκά σαλόνια και τα μεγάλα συνέδρια των κρατών, τις αυτοκρατορικές αυλές, αλλά και οι μυστικές συναντήσεις, οι κινήσεις του παρασκηνίου στο μετερίζι της απελευθέρωσης της πατρίδας, αλλά κυρίαρχα η μάχη για την ανοικοδόμηση του νέου ελληνικού κράτους. Μέσα σ’ όλα ετούτα, σημαντικό ρόλο καταλαμβάνει και η Πάτρα, όπου ο αναγνώστης μπορεί να βιώσει την ίδια την επανάσταση μέσα στις φλόγες των μαχών της, αλλά και ο σχεδιασμός και το μεγαλεπίβολο σχέδιο του Βούλγαρη για την ανοικοδόμησή της. Ο Βούλγαρης, επηρεασμένος από τα νέα καταρτιζόμενα ορθολογικά προγράμματα της εποχής του, όπου καθορίζονταν τα πλαίσια μέσα στα οποία η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τις λειτουργίες των σύγχρονων πόλεων, εφάρμοσε στην Πάτρα κανόνες όπως: ευθύγραμμους δρόμους για συντομότερες διαδρομές, διασταυρώσεις σε ορθή γωνία, κατοικίες που κατατάσσονταν ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική θέση των ιδιοκτητών τους, σπίτια που επικοινωνούσαν με το δρόμο μέσω ομοιόμορφων στοών για την προστασία των πεζών από τον ήλιο και τη βροχή, οργανωμένη δόμηση στα πρότυπα του συστήματος του ενεργού οικοδομικού τετραγώνου. Αλλά και τεχνικές όπως η αξονική συμμετρία, οι ελεύθεροι αισθητικοί άξονες, ώστε να απομακρύνει μέσα από αλλεπάλληλους ελεύθερους χώρους και αισθητικές φυγές το πεδίο της όρασης του κάθε ανυποψίαστου.  Μα κυρίαρχα, σεβάστηκε την αρμονική ζεύξη πόλης και φύσης.

Είχε κάποιο όραμα ο Σταμάτης Βούλγαρης όταν σχεδίαζε την Πάτρα;

Ο ίδιος ο Βούλγαρης, μέσα από τα κείμενα και τις σημειώσεις του, υποστήριζε πως η πολεοδομία έμοιαζε με μια καλλιτεχνική πράξη δημιουργίας και πρόβλεψης που σε καθιστούσε εν δυνάμει θεό. Ο πολεοδόμος επιχειρούσε να δημιουργήσει τις κατάλληλες και ευνοϊκές συνθήκες για την ορθολογική ανάπτυξη του ατόμου και της κοινωνίας. Κι αυτό, δεν ήταν εύκολο, δεν μπορούσες να το καταφέρεις, αν δεν προσπαθούσες πρώτα από όλα να αφομοιώσεις δεδομένα από κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, γνώσεις και ικανότητες πέρα απ’ αυτές του φυσικού σχεδιασμού, που προέρχονταν από ένα τεράστιο φάσμα άλλων επιστημών, κοινωνικών και τεχνικών, θεωρητικών και εφαρμοσμένων. Ναι, ο Βούλγαρης είχε όραμα για την Πάτρα, τη δευτερεύουσα του τότε ελληνικού κράτους. Στα ερείπιά της, διέβλεπε μια σύγχρονη πόλη, πέρα και πάνω από τα όρια της τότε επικράτειάς της. Στα σχέδια της υπάρχουσας πόλης πρόσθεσε και μια ακόμα, από το πρανές του Γιαντή Αγά μέχρι την παραλία, εκεί όπου έμποροι είχαν αρχίσει να κτίζουν άναρχα μερικές οικοδομές. Οραματιζόταν μια μεγάλη πολιτεία, διαιρούμενη στην Άνω και Κάτω Πόλη, διαβλέποντας πως το μέλλον της πόλης ήταν το λιμάνι της και η παραλιακή ζώνη, ένας διεθνής εμπορικός πόλος της περιοχής. Το τελικό σχέδιο χωρίστηκε σε δυο ενότητες με διαφορετική διάταξη ορθογωνίων εφαρμόζοντας τον ορθογωνικό τύπο στο ρυμοτομικό πλέγμα της πόλης. Με σεβασμό όμως, στην ιδιαιτερότητα της περιοχής. Τα δυο σχήματα ξεχώριζαν μεταξύ τους με μια ευδιάκριτη ζώνη πρασίνου και τέμνονταν υπό γωνία αγκαλιάζοντας το φρούριο, αναδεικνύοντας τη σπουδαιότητά του, κηρύσσοντάς το σε σημαντικό πολεοδομικό στοιχείο, μετατρέποντας έτσι την ανελαστική αναγεννησιακή πολεοδομική ρυθμολογία σε μια ευάρεστη και ευρηματική σύνθεση. Δεν αρκέστηκε να χαράξει μόνο τις εξωτερικές οικοδομικές γραμμές κάθε τετραγώνου, αλλά χάραξε και τις εσωτερικές, καθορίζοντας τον εσωτερικό ακάλυπτο χώρο, τις υποχρεωτικές αυλές των οικοδομών. Περιττό να σας πω, ότι το ελληνικό κράτος χρειάστηκε πάρα πολλά χρόνια για να ακολουθήσει νομοθετικά και μόνο τον τρόπο σκέψης του.  

Η έρευνα για αυτές τις δύο προσωπικότητες πόσο εύκολη ήταν; Υπάρχει κάποιο στοιχείο ή στοιχεία που, κατά τη διάρκεια προετοιμασίας αλλά και όταν γράφατε το βιβλίο, σας ξάφνιασαν ευχάριστα;

Δεν σας κρύβω, πως η συγγραφή του εν λόγω μυθιστορήματος μονοπώλησε το συγγραφικό μου ενδιαφέρον για επτά ολόκληρα χρόνια. Κι αν για τον Ιωάννη Καποδίστρια υπάρχει μια αρκετά μεγάλη και εκτενής βιβλιογραφία, η πολυσχιδής και χαρισματική προσωπικότητα του Σταμάτη Βούλγαρη, δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, παραμένει ανεξερεύνητη και δεν την έχουμε ανακαλύψει σε βάθος. Προσπάθησα να κινηθώ πέρα και πάνω από τα σκόρπια ιστορικά στοιχεία που έχουμε εξακριβώσει με σαφήνεια, στις παρυφές του μύθου, ακολουθώντας κυρίαρχα το συγγραφικό μου ένστικτο. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της πατρικής οικίας του, στο Ποτάμι της Λευκίμμης, όπου φέτος μόλις, ιστορικοί ερευνητές της περιοχής, ανακάλυψαν πως για ολόκληρες δεκαετίες είχαμε παραπλανηθεί για την χωροθέτησή της. Μα, αν θέλετε, ακόμα και η προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια, θεωρώ πως δεν έχει εξερευνηθεί όσο χρειάζεται από τους ιστορικούς, καθόσον πρόκειται για έναν ηγέτη με σημαντική παρασκηνιακή δράση που δεν έχουμε ακόμα διαλευκάνει ιστορικά. Αυτό, πάντως, που με ξάφνιασε ευχάριστα, γράφοντας αυτό το βιβλίο, είναι αυτή η διαρκής και αφοσιωμένη ανιδιοτέλεια που επέδειξαν ετούτες οι δυο προσωπικότητες σε κάθε πτυχή της ζωής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ίδια η Πάτρα. Όταν ο Βούλγαρης ολοκλήρωσε το σχέδιό της, απέστειλε επιστολή στον Καποδίστρια ζητώντας την έγκρισή του, ενημερώνοντάς τον παράλληλα πως επιθυμούσε το ποσό της αμοιβής του να το διαθέσει για τη δενδροφύτευση της παραλιακής ζώνης, αλλά και για τις προθέσεις των προεστών της πόλης, που από ευγνωμοσύνη προς τον κυβερνήτη και το ενδιαφέρον του για την πόλη τους, επιζητούσαν να ονομαστεί το νέο κομμάτι της, Ιωαννούπολη. Ο Καποδίστριας, ενέκρινε το σχέδιο, αρνήθηκε πεισματικά την προτεινόμενη ονομασία της πόλης και διπλασίασε το ποσό που δαπανήθηκε για τη δεντροφύτευση, χρηματοδοτώντας την από κοινού με τον Βούλγαρη. Αυτή η στάση ζωής αποτέλεσε για μένα το καλύτερο μάθημα. Ελπίζω και για τους αναγνώστες του βιβλίου μου…