Ο Θεμιστοκλής Βλαχόπουλος για τον "έρωτα" του Νίκου Παργινού

Σκέφτομαι το φόβο που είχε ο Νίκος, ο συγγραφέας, όταν βρέθηκε μπροστά στις άδειες, τις άγραφες σελίδες, και ήθελε να τις γεμίσει, και τελικά τις γέμισε μ’ ένα σωρό έρωτες.

Απ’ όσα διαβάσαμε εδώ, κατάλαβα ότι ο έρωτας είναι μεγάλος θεός, θεός για τους αρχαίους μας Έλληνες βέβαια, όχι κατά τη δική μας ορθόδοξη πίστη και εύχομαι όσοι δεν έχετε ερωτευτεί ακόμα να ερωτευτείτε. Απ’ αυτό που μας διάβασε η ηθοποιός κα Μαριέττα Σαββανή κατάλαβα και σας εύχομαι όσοι δεν έχετε πάει στο Άγιον Όρος, οι άνδρες, να πάτε.

Μια φορά, ρώτησαν τον μεγάλο μας εκ Παρισίοις φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη πως βλέπει την ζωή στην Ελλάδα κι εκείνος απάντησε: «Οι Έλληνες ζούνε σήμερα σε έναν καταναλωτικό και τηλεοπτικό αυνανισμό». Έτσι είπε, και για να τα λέει αυτός ο φιλόσοφος κάτι θα ήξερε, και μάλλον κι εγώ πιστεύω ότι είχε δίκιο. Προκειμένου λοιπόν ο Νίκος Παργινός να ζει σε μια τέτοια κατάσταση, προτίμησε τις ώρες αυτές, τις ατέλειωτες που εμείς σπαταλάμε, να τις αξιοποιήσει διαφορετικά. Και να μας δώσει το δεύτερο αυτό βιβλίο του που με πολλή ευχαρίστηση διάβασα. Έγραψε λογοτεχνία δηλαδή. Τι είναι αλήθεια η λογοτεχνία, έχετε σκεφτεί ποτέ σας;

Εγώ ως δάσκαλος έχω αυτή τη μανία να θέλω να τα εξηγώ όλα στους μαθητές μου κι εσείς είστε οιονεί μαθητές μου τώρα… Λογοτεχνία είναι, λέμε εμείς οι φιλόλογοι η καλλιτεχνική διατύπωση του λόγου, κυρίως του γραπτού που γίνεται με σκοπό να προκαλέσει συγκίνηση ή αισθητικό αποτέλεσμα στον αναγνώστη. Γι’ αυτό βάλαμε και διάβασε πριν η κα Σαββανή, κάναμε ένα πείραμα και σας κοροϊδέψαμε τρόπον τινά και είδα πως όσο διάβαζε η Μαριέττα αλλά και ο π. Θεμιστοκλής ήσασταν όλοι «εν άκρα ησυχία» και παρακολουθούσατε σχεδόν με κομμένη αναπνοή. Να λοιπόν τι κάνει η λογοτεχνία.

Κι ένα άλλο, αυτό το πράγμα που έγραψες Νικόλα μου, είναι, λέει ένας μεγάλος συγγραφέας, γραμμένο με αίμα. Το αίμα μου! Έτσι λοιπόν και για τον Νίκο, πιστεύω ότι είναι γραμμένο με αίμα, το αίμα σου! Είδατε ξεκινώ με πράγματα που δεν τα λένε συνήθως ή δεν τα παρατηρούνε, και ξέρετε γιατί; γιατί στο τέλος της χρονιάς ρωτούσα τα παιδιά που χρησιμοποιούσαν ένα βιβλίο, όλη τη χρονιά ποιος το έγραψε και κανείς δεν ήξερε να μου πει, δεν είχε διαβάσει τον συγγραφέα. Ξεκινάμε λοιπόν από τούτο δω το πράγμα, από τον τίτλο: «Με τον έρωτα περνάει ο καιρός με τον καιρό περνάει ο έρωτας». Δεν είναι ακριβώς το ίδιο ρήμα, το ένα ρήμα, το πρώτο, «περνάει» δηλαδή, θέλει να πει ότι διέρχεται, ταξιδεύει ο καιρός και από δυο χρονών γινόμαστε σαράντα, ενώ τα δεύτερο ρήμα «περνάει», θέλει να πει, που περνάει, που φεύγει ο έρωτας. Σκέφτηκα λοιπόν, να ασχοληθούμε λίγο με τον έρωτα, με τη φιλοσοφική πλευρά του έρωτα. Όταν στην τάξη μου μέσα έκανα λίγο για τον έρωτα, κι αμέσως τα παιδιά ξέρετε ταράζονται εύκολα από τέτοια πράγματα, θυμάμαι τα λόγια του Σολωμού: «ο Απρίλης με τον έρωτα χορεύουν και γελούνε», αρχίζαμε λοιπόν και λέγαμε να τους εξηγήσω τι είναι ο έρωτας. Έρωτας δεν είναι… να αυτοί οι δυο στην εκδρομή τα σκάσανε και πήγανε εκεί πίσω στους θάμνους και κάμανε έρωτα. Τι λες μωρέ κακομοίρη… έρωτα εκάμανε; Σεξ μπορεί να κάμανε, έρωτα δεν εκάμανε! Είναι δυο τα κεφάλαια αυτού του τομέα, το σεξ από τη μια, ας το πούμε ελληνικά επιθυμία που είναι κάτι ζωντανό από την ηλικία των παιδιών, των νέων ανθρώπων γενικά και των μεγαλυτέρων κι από την άλλη είναι ο έρωτας. Ο έρως.

Τι είναι ο έρωτας μας τα λένε οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα ο Σωκράτης στο Συμπόσιο του Πλάτωνος. Θα σας διαβάσω λίγο: «Για να συναντήσουμε τον έρωτα», λέει, «να εγκαταλείψουμε τους άγριους κόσμους του ζώου», γιατί είναι μια ζωώδης πράξη το σεξ, ο άνθρωπος είναι ζώο εξ ου και μια ανθρώπινη ενέργεια, «και να μεταφερθούμε στα ήμερα δώματα του ανθρώπου». Πάει το νου σας στο δωμάτιο γιατί είναι κατ’ εξοχήν προσωπική υπόθεση του ανθρώπου. «Η μετάβαση από την επιθυμία στον έρωτα γίνεται μ’ ένα είδος ενοφθαλμισμού». Ενοφθαλμισμό ονομάζουμε το μπόλιασμα που παίρνουμε ένα «μάτι» και κάνουμε την ελιά από άγρια ήμερη. «Μπολιάζεται το άγριο δένδρο τη φυσική ορμή ένα ήμερο κλαδί προϊόν μακράς και επίπονης καλλιέργειας, δηλαδή με την τρυφερότητα, τη στοργή, την εμπιστοσύνη και τον θαυμασμό». Δεν είναι δυνατό να είσαι ερωτευμένος με το πρόσωπο και να μην έχεις απέναντί του τρυφερότητα, στοργή – σαν εκείνη που έχει η μάνα για το μωρό της, τόσο μεγάλη στοργή – εμπιστοσύνη και θαυμασμό. Όλα αυτά και τα τρία θα τα έλεγα με μια λέξη αγάπη. Ευτυχής είμαι εγώ ο Έλληνας, εσείς οι Έλληνες, που υπάρχει στην Εθνική μας γλώσσα, έχει οριστεί ονομασία γι’ αυτήν τη συναισθηματική ομάδα, αυτά τα τέσσερα πράγματα που σας είπα πριν. Κι αν τα μπολιάσει (δυστυχώς πιάνει πολύ σπάνια) αναπτύσσεται ένα νέο φυτό που δίνει θαυμάσια λουλούδια, ο έρωτας. Δεν παραθεωρούμε το σεξ, την επιθυμία που είναι αναγκαία προϋπόθεση για τον έρωτα, αλά όχι επαρκής. Δηλαδή δεν φθάνει. Έχω να σας πω και κάτι άλλο. Ο έρωτας είναι θεσμός διαρκής. Και ουσιαστικός επειδή ανάμεσα στα πρόσωπα που ενώνει υπάρχει ένα είδος αρμονίας,, αμοιβαία κατανόηση και εκτίμηση, παραδοχή κοινών μέτρων, αναγνώριση κοινής κλίμακας αξιών, συνεργασία σ’ ένα κοινό πρόγραμμα ζωής . Ο ένας αισθάνεται, σκέφτεται, θέλει, δια του άλλου. Είδατε, ο Απόστολος Παύλος όταν ήθελε να δείξει πόσο μέσα του είχε φωλιάσει και κυριεύσει το «είναι» του ο Χριστός τι έλεγε: «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζει δε εν εμί Χριστός». Όταν είσαι ερωτευμένος θα λες: «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζει δε εν εμί η… Ελένη», μόνο τότε είσαι ερωτευμένος, ο ένας αισθάνεται, σκέφτεται, θέλει δια του άλλου, σαν να υπάρχει μια ευαισθησία, μια συνείδηση, μια βούληση μοιρασμένη σε δυο πρόσωπα, σαν αν είναι το ένα πρόσωπο συνέχεια, συμπλήρωση του άλλου. Μόνο στον έρωτα μιλούμε για πλήρωση της προσωπικής ύπαρξης, μόνο τότε ολοκληρώνεσαι.

Και να προχωρήσουμε λίγο ακόμα από τον Παπανούτσο από το αρχαίο ελληνικό συμπόσιο του Πλάτωνος. Δίνει ο Σωκράτης στο στόμα της μάγισσας Διοτίμας τα εξής λόγια: «ο έρωτας είναι τόκος εν καλώ». Τόκος. Τι θα πει τόκος; Αυτό που γεννιέται, παιδί. Ακόμα και τα λεφτά όταν τα βάζουμε στην τράπεζα παίρνουμε τόκο, γέννημα, μωρό, αυτό που γεννιέται, εν καλώ, μέσα στην ομορφιά. Ακόμα και όταν ήμουνα μικρός και άκουγα τα κάλαντα στο χωριό μου, άκουγα που έλεγαν: «Εν τω σπηλαίω έρχονται να χαιρετήσουν την Θεοτόκο και βάσταγε στας αγκάλες της τον άγιόν της τόκο». Τόκος εν καλώ. Καλώ σημαίνει, ωραίος, όμορφος. Να λοιπόν τι κάνει ο έρωτας, γεννάει πράματα εν καλώ. Μέσα στην ομορφιά, στην απέραντη ομορφιά που γεμίζει τη ζωή και πληρώνει την ψυχή. Αυτό κάνει ο έρωτας. Κι ένα δεύτερο που λέει ο Σωκράτης που κάνει ο έρωτας είναι «πόθος αθανασίας». Τι είναι έρωτας; Πόθος αθανασίας. Σκεφτείτε κάποιος που παντρεύεται ή νυμφεύεται αν είναι άνδρας… γιατί παντρεύεται; Για να κάνεις παιδιά! Και τα παιδιά αυτά, τα γεννήματα, οι τόκοι, τόκος εν καλώ, αλλά και πόθος αθανασίας. Γι’ αυτό βλέπεις ότι ο άλλος θα υιοθετήσει ένα παιδί, ο άλλος σαν τον Παργινό θα γράψει μυθιστορήματα, κι αυτός είναι ένας τόκος, μια γέννηση την οποία έκανε, ήταν «γκαστρωμένος» και «εγέννησε» το βιβλίο του. Όταν μια φορά μέσα στην τάξη είπα την λέξη «γκαστρωμένος» και την ακούσανε οι μαθητές μου τους είπα: μη γελάτε. Υπάρχει το ρήμα «κύω» που σημαίνει φουσκώνω εξού έγκυος, κύστη (η φούσκα) και τα κύμα είναι το φούσκωμα της επιφάνειας της θάλασσας, επομένως κυοφορώ, έγκυος. Η έξη είναι από το ευαγγέλιο: «Εν γαστρί», βάζω στην γαστέρα. Όταν τις λέξεις τις παιδεύσουμε και τις γνωρίσουμε, δεν γελάμε. Τα είπε ο πατριώτης μας, ο Λορέντζος Μαβίλης: «Δεν υπάρχουν λέξεις χυδαίες, άνθρωποι υπάρχουν χυδαίοι».

Λοιπόν, τόκος εν καλώ και πόθος αθανασίας, Να σας μείνουν αυτοί οι δυο ορισμοί του Σωκράτη. Ο Νίκος θα μείνει αθάνατος με τα μυθιστορήματά του, άλλος μ’ έναν δρόμο που του βάλαμε εκεί, Δημάρχου τάδε, άλλος θέλει να μείνει αθάνατος μ’ ένα άγαλμα που του κάνανε ή έκανε ο ίδιος, αλλά ο πόθος αθανασίας δυο ανθρώπων που κάνουν οικογένεια, παιδιά και συνεχίζεται η ζωή και υπάρχουν αυτοί οι δυο με τον έρωτα κόντρα στις φθοροπιές δυνάμεις του θανάτου ένας τέτοιος πόθος αθανασίας στον κόσμο δεν είναι άλλος.

Για να ολοκληρώνουμε, η φιλοσοφία έχει να σας διδάξει τρία πράγματα, τα εξής:
«Μην ταυτίζετε τον έρωτα με την επιθυμία δηλαδή με το σεξ. Η επιθυμία είναι απαίτηση της ζωτικότητάς σας, η ικανοποίησή της θα σας ανακουφίσει. Ο έρωτας αποκαλύπτεται στο πνεύμα μ’ αυτόν, τον έρωτα, θα ολοκληρωθεί η ύπαρξή σας. Δεύτερον: Μην προσπαθήσετε να αποσπάσετε την αγάπη με μέσα ανέντιμα απ’ το πρόσωπο που σας έχει γητεύσει, ο έρωτας δεν εκβιάζεται, γίνου άξιός του και θα σου δοθεί, ως βραβείο, ως έπαθλο, αυτός είναι ο έρωτας. Κι ένα τρίτο: όταν κατακτήσετε το μεγάλο αγαθό του έρωτα μην αναπαυτείτε στις δάφνες σας. Είναι δυσκολότερο ακόμη να τον διατηρήσετε. Για να κρατηθείτε στο ύψος της δωρεάς που σας έγινε, να αγωνιστείτε ανανεώνοντας διαρκώς τους τίτλους των διεκδικήσεών σας γιατί ο ερωτικός είναι δεσμός αβρός, εύθραυστος. Η ηθική έκπτωση μέσα στον έρωτα, να ξεπέσεις δηλαδή, η πνευματική νοθεία του ενός από τα δυο μέρη ακόμα και για την υποψία της μια ή της άλλης προδοσίας αρκεί για να σπάσει τα δεσμά του έρωτα. Για να διατηρηθεί στερεός έχει ανάγκη από διαρκώς μεγαλύτερα κεφάλαια τρυφερότητας και στοργής, εμπιστοσύνης και εκτίμησης, αφοσίωσης και θαυμασμού να τα καταθέτουν χωρίς φειδώ και τα δυο μέρη. Εκείνο από τα δυο που θα υστερήσει από κομπασμό, εγωισμό πολλές φορές ή ολιγωρία στην αδιάκοπη προσφορά, συνέχεια πρέπει να προσφέρεις από το πρωί μέχρι το βράδυ. Το δε καλό σε μια τέτοια σχέση ερωτική που σας είπα είναι ότι δεν θέλεις ποτέ να πάρεις από το αντικείμενο του έρωτά σου, θέλεις μόνο να του δίνεις και όσο πιο πολύ του δίνεις τόσο περισσότερο επιστρέφεις στον εαυτό σου. Ο αληθινός έρωτας είναι ένα αέναο παρόν, δεν είναι πράγμα του παρελθόντος, δεν είναι αναμνήσεις, υπάρχει μόνο μια διαρκώς ανανεωνόμενη κατάκτηση και κερδίζεται με τις θυσίες που απαιτεί μια νίκη ακριβή Έτσι δίδεται στον άνθρωπο κάθε είδους ευτυχίας».

Εύχομαι αυτήν να την απολαύσετε όλοι μας.

Ομιλία του κ. Θεμιστοκλή Βλαχόπουλου στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Παργινού

"Με τον έρωτα περνάει ο καιρός με τον καιρό περναέι ο έρωτας" στην Κέρκυρα στις 28 Νοεμβρίου 2009