Η ποιήτρια Έφη Μαχιμάρη για τον "Κανόνα της ορθής γωνίας"

Ιωάννης Καποδίστριας, Σταμάτης Βούλγαρης, Κέρκυρα, μοίρα ανθρώπινη κοινή, έρωτας, θάνατος, ανθρώπινες σχέσεις, αξίες που μας καθορίζουν, όνειρα αταξίδευτα και η μοίρα που υπόσχεται, όλα στοιχισμένα μέσα στις ορθές γωνίες του χάρτη των σελίδων του μυθιστορήματος του Νίκου Παργινού, που συναντώνται στην αγωνία των ηρώων για την ελευθερία, την αξιοπρέπεια και την αναστύλωση αυτής της πατρίδας.

Ένας ηγέτης, μοναδική προσωπικότητα που δέσποζε στην ευρωπαϊκή διπλωματία με μια αληθινή, φυσική ομορφιά …που αγωνιζόταν να φτιάξει έναν κόσμο που θα τον αποτελούσαν άνθρωποι τόσο τέλειοι όσο κι αυτός. Γιατρός, διπλωμάτης, υπουργός, κυβερνήτης, οραματιστής. Πάθος άσβεστο και μοναδικό η απελευθέρωση της Ελλάδας. «Ο μόνος αντίπαλος που δύσκολα ηττάται είναι ο απόλυτα έντιμος άνθρωπος και τέτοιος είναι ο Καποδίστριας», είχε πει ο Μέτερνιχ πάνω στην αδημονία του να καταφέρει την οριστική πτώση του Καποδίστρια.Σταμάτης Βούλγαρης, πρώτος πολεοδόμος, μηχανικός, γεωγράφος, στρατιωτικός, ζωγράφος. Ευαίσθητος και αυστηρός, λογικός και οραματιστής, φίλος αφοσιωμένος και πιστός συνεργάτης.

       Ορθή γωνία λοιπόν και η περιπέτεια του Νίκου να καταγράψει αυτό το ταξίδι στον χρόνο δύο ανθρώπων που λειτουργούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Η διαφορετικότητα των ηρώων, οι πράξεις, οι σκέψεις τους, μας βάζουν στη διαδικασία να βουτήξουμε στο δικό μας βυθό και να ανασύρουμε τα ξεχασμένα  μικρά πολύτιμα της ζωής αλλά και να αναλογιστούμε τις σχέσεις μας με τους αγαπημένους. Ένα ταξίδι οι ζωές, ένα ταξίδι με χρώματα της μνήμης… και ένας κύκλος …ο κύκλος της ζωής όλων μας …ένας κύκλος που ακατάπαυστα  πρέπει να  διευρύνεται  να χωρέσουν πολλοί, να βρεθούμε μαζί μ’ αυτούς που παλεύουν το ίδιο γιατί μόνο συλλογικά μπορούμε να αναζητούμε νοήματα, να απαντήσουμε στα υπαρξιακά μας ερωτήματα, να βρούμε τον βαθύτερο στόχο σαν ψυχές και σαν πολίτες.

             183  χρόνια μετά από τη δολοφονία του Καποδίστρια και τον θάνατο του Σταμάτη Βούλγαρη …οι αλήθειες του βιβλίου, μας φέρνουν μπροστά στις δικές μας αλήθειες, αναλογιζόμαστε ποια  είναι η  σχέση μας με το συλλογικό γίγνεσθαι, ποια είναι η σχέση μας με την  πατρίδα, ποια τα όρια μας στις σχέση μας με τους Ευρωπαίους και πως διαχειριζόμαστε τη ζωής μας, τις ζωής των παιδιών μας, των παιδιών του κόσμου και με ποιους κανόνες και ποια  κριτήρια  διαλέγουμε  αυτούς που μας ηγούνται. Γιατί δεν είναι μόνο η πολιτική το ζητούμενο …είναι κυρίως ο πολιτισμός, η αισθητική και η αγάπη για τον άνθρωπο …το όραμα που αντιπροσωπεύουν οι δυο ήρωες.

        Ξεκινώντας το διάβασμα του «ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΩΝΙΑΣ» στις πρώτες σελίδες μου εμφυτεύτηκε επιφανειακά, αναίτια και  επίμονα σαν επαναλαμβανόμενο μότο - στο μυαλό μου η ρήση για την ποίηση της Marianne Moore, πως «οι ποιητές θα  μπορούσαν να φέρουν προς εξέταση φανταστικούς κήπους με αληθινούς φρύνους». Προχωρώντας, όμως, τη μελέτη και καθώς ταξιδεύω με τους ήρωες στον χρόνο, το επιφανειακά αναίτιο ξεθώριασε αμέσως, ώσπου πολύ γρήγορα έσβησε εντελώς. Ο συνειρμός αυτός γινόταν ορθολογική πεποίθηση και  τέλος, καθώς ολοκληρώθηκε το ταξίδι της ανάγνωσης του μυθιστορήματος, έγινε γνώση με απόλυτη ευκρίνεια, διασαφηνίζοντας έτσι με απίστευτη ενέργεια την σχέση ανάμεσα στη δική μου περιπέτεια ανάγνωσης, στον «ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΩΝΙΑΣ» και τη ρήση της Moore.

         Γιατί οι φανταστικοί κήποι του «ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΩΝΙΑΣ» δεν είναι ψεύτικοι, είναι πέρα για πέρα αληθινοί, τόσο αληθινοί, όσο οι δυνατότητες του Λόγου και της Επιστήμης της Ιστορίας μπορούν να αναπαράγουν την αλήθεια. Το ταλέντο του Νίκου Παργινού στην μυθοπλασία, μα κυρίως η δυναμική του Λόγου του, άλλοτε παιχνιδιάρικα, τρυφερά, λυρικά και άλλοτε βίαια ρεαλιστικά μέσα  σ’ έναν ξέφρενο αλλά απόλυτα ελεγχόμενο ρυθμό, αναδεικνύει και ταυτόχρονα κτίζει τους αληθινούς κήπους του αφηγηματικού του λόγου, το ιστορικό πλαίσιο.

Δεν είμαι ιστορικός για να επεκταθώ περισσότερο στην ανάλυση του πλαισίου, απλά καταγράφω τα βιώματα αυτού του ταξιδιού ως απλή αναγνώστρια  πάντα με τον δυνατό προβολέα του λόγου του Νίκου να φωτίζει τη ρότα, χοροπηδώντας με την ιδιαίτερη χάρη της συνάφειας του Αριστοτελικού ζώου (οργανική συνοχή – εδώ, και χρονική) από την ευρωπαϊκή σκηνή της ιστορίας πότε στην ελληνική και πότε στη  παγκόσμια (ή το αντίθετο), αφήνοντας πάνω στον καμβά του αφηγήματος βαριές δέσμες φωτός, σχεδόν συντριπτικούς ογκόλιθους. Και είναι αυτοί οι ογκόλιθοι που εγκλωβίζουν και ορίζουν την αναπόδραστη μοίρα των αληθινών φρύνων του μυθιστορήματος του, είτε πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε μέγεθος και σε πρώτο πλάνο εξιστόρηση της ζωής του πρωταγωνιστή Μεγάλου Ιωάννη, είτε πρόκειται για τον Σταμάτη Βούλγαρη είτε για τη δράση των άλλων ηρώων του. Δεν εμμένει στον ψυχισμό τους, στα διλήμματα τους, αλλά στην ιστορία και στα ουσιώδη των πράξεων και των αγωνιών των δυο ηρώων. Εμμένει στον κύκλο ζωής που μπορεί και περικλείει τα μικρά σημαντικά πράγματα που ορίζουν τον άνθρωπο και το συναίσθημα.

«…αναπόδραστη μοίρα των αληθινών φρύνων του μυθιστορήματος» αυτή είναι μια φράση τυπώθηκε μέσα μου και όχι τυχαία. Τη δημιούργησαν και την ωρίμασαν οι  ήρωες του «ΚΑΝΟΝΑ» που σχεδόν άβουλοι ακολουθούν το ιστορικό πλαίσιο, οι ζωές τους καθορίζονται από το ιστορικό πλαίσιο, υπόκεινται ακόμη και ως ιστορικά δρώντα πρόσωπα στους άφθαρτους νόμους της ιστορίας, ακόμη και όταν – όπως ο Ιωάννης – δημιουργούν ιστορία.

Μετά από όλα αυτά, μπορώ πλέον να σας στρέψω την προσοχή στο δεύτερο επίπεδο του αφηγήματος  (παρότι ο Νίκος Παργινός με τον τίτλο του παίζει μαζί μας, με εμάς τους αναγνώστες, και το «ανάγει» δήθεν σε πρώτο), στους ουράνιους κανόνες της Γεωμετρίας. Όσο γνώστες κι αν είμαστε των  Μαθηματικών ή  ειδήμονες στο ρόλο της Γεωμετρίας και της αρχιτεκτονικής ως εργαλείο των μαθηματικών και της γεωμετρίας, στο πλατωνικό σύστημα ιδεών τόσο του Πλάτωνα όσο και των Νεοπλατωνιστών, στη συμβολική ή «κυριολεκτική» ιερότητα των γεωμετρικών σωμάτων και αριθμών στις  θρησκευτικές η μυστικιστικές δοξασίες και θεωρίες είναι πολύ δύσκολο να εντρυφήσουμε. Μέσα από την ιερή γεωμετρία και ίσως μια ιερή γεωγραφία που διαφαίνεται στον «ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ ΟΡΘΗΣ ΓΩΝΙΑΣ» με φόντο την Κέρκυρα και την Ελλάδα, τονίζονται  με έμφαση οι γεωμετρικοί κανόνες, δηλαδή, οι σιδερένιοι αιώνιοι ουράνιοι νόμοι που - αποκρυπτογράφητοι σχεδόν και παρά τους «Θαλήδες» μας – ορίζουν  την ιστορία της Ιστορίας του ανθρώπου: οι ζωές φυλακισμένες από τους νόμους της Ιστορίας και από τους ουράνιους νόμους που δημιουργούν την Ιστορία. Και ο συγγραφέας το ξεκαθαρίζει από την αρχή πως «ο χάρτης της ύπαρξη μας είναι κομμάτι μιας απέραντης θάλασσας, πελώριας, που αδυνατούμε να προσδιορίσουμε το τεράστιο μέγεθος της όντας ένα μικρό κομμάτι της ίδιας ιστορίας. Μόνο από απόσταση, μόνο από ψηλά, μπορούμε κάπως να ξεδιαλύνουμε το κουβάρι των γραμμών και των σχημάτων, να αποκαλύψουμε τα κρυμμένα μυστικά που τα δημιουργούν και τα συνθέτουν και να αξιολογήσουμε τελικά την όποια σημασία τους».

Εδώ έγκειται και η τραγική μοίρα των ηρώων του «ΚΑΝΟΝΑ», ο  διπλός εγκλωβισμός τους που συνθλίβει, η αιώνια τραγωδία …η συνειδητοποίηση του ανθρώπου πως το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο …η ασημαντότητα της ύπαρξης θα έλεγαν οι υπαρξιστές.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, η πλαστικότητα του λόγου του Συγγραφέα που - σαν τους παλιούς απαράμιλλους παραμυθάδες - μας αποσπά την προσοχή από την τραγικότητα, από τους δικούς του κακούς Δράκους και την στρέφει στην ανθρώπινη πλευρά των πραγμάτων αφήνοντας μας στο τέλος του ταξιδιού με μια γλυκιά μελαγχολία. Κι εδώ αρχίζει η πραγματική ανάγνωση – ας μου επιτραπεί η έκφραση – «των φρύνων  μικροί  λυγμοί», οι μικρές ανθρώπινες ιστορίες, εκείνα τα μικρά και ασήμαντα της καθημερινότητας μας, που όμως στέκονται στη μέση μεγάλων επιτευγμάτων και μας χαρίζουν την αίσθηση της πληρότητας. Είναι το ταξίδι του καθενός μας, ταξίδι σε θάλασσες αδάμαστες και σε ρότες χωρίς σύνορα μέσα στο χρόνο.

Αγαπημένε μου, Νίκο, εύχομαι καλοτάξιδο τον «Κανόνα» σου.

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα (βιβλιοπωλείο Libro)

στις 5 Ιουνίου 2014.